Bài thơ “Đất nước” của Nguyễn Khoa Điềm là một tác phẩm nổi bật trong văn học thời kỳ kháng chiến chống Mỹ. Đất nước Nguyễn Khoa Điềm thể hiện tình yêu quê hương đất nước và lòng tự hào dân tộc qua những hình ảnh giản dị nhưng sâu sắc.
Contents
Đôi nét về tác giả Nguyễn Khoa Điềm
– Nguyễn Khoa Điềm (sinh năm 1943) là một nhà thơ, nhà văn, và cũng là một nhà lý luận văn học nổi tiếng của Việt Nam. Ông là thành viên của thế hệ nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, đặc biệt nổi bật với những tác phẩm mang đậm dấu ấn của tư tưởng sử thi và những cảm hứng về đất nước, con người Việt Nam.
Quê quán: Thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điềm, thuộc tỉnh Thừa Thiên-Huế. Ông sinh ra trong một gia đình trí thức có truyền thống yêu nước và cách mạng
– Năm 1955, ông ra Bắc học tại trường học sinh miền Nam
– Sau khi tốt nghiệp khoa Văn của trường Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964, ông về Nam hoạt động trong các phong trào học sinh, sinh viên thành phố, xây dựng cơ sở cách mạng, viết báo, làm thơ..
– Sau ngày thống nhất đất nước, Nguyễn Khoa Điềm tiếp tục hoạt động chính trị và văn nghệ tại Thừa Thiên – Huế
– Năm 2000, ông đã được nhận Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật
– Các tác phẩm chính: Đất ngoại ô, Ngôi nhà có ngọn lửa ấm, Mặt đường khát vọng, Thơ Nguyễn Khoa Điềm và Cõi lặng.
– Phong cách thơ: Sự kết hợp giữa cảm xúc nồng nàn với suy tư sâu lắng của người tri thức về đất nước và con người Việt Nam.
Đôi nét về tác phẩm Đất nước Nguyễn Khoa Điềm
Hoàn cảnh ra đời Đất nước Nguyễn Khoa Điềm
Trường ca Mặt đường khát vọng được tác giả viết năm 1971 tại chiến khu Trị – Thiên. Nội dung hướng về sự thức tỉnh của tuổi trẻ đô thị vùng tạm chiếm miền Nam về non sông, đất nước, về sứ mệnh của thế hệ mình, xuống đường đứng lên đấu tranh hòa nhịp với cuộc chiến đấu chống đế quốc Mỹ xâm lược.
– Đoạn trích “Đất nước” thuộc phần đầu chương V của trường ca Mặt đường Khát vọng.
Bố cục (2 phần)
– Phần 1 (từ đầu đến “Làm nên đất nước muôn đời”): Đất nước bình dị, gần gũi được cảm nhận qua nhiều phương diện của cuộc sống
– Phần 2 (đoạn còn lại): Tư tưởng đất nước của nhân dân Việt Nam
Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm sáng tác vào thời kỳ kháng chiến chống Mỹ
Giá trị nội dung
Đoạn trích thể hiện những cảm nhận mới mẻ của Nguyễn Khoa Điềm về đất nước qua những vẻ đẹp được phát hiện ở chiều sâu trên nhiều phương diện: lịch sử, địa lí, văn hóa… Tư tưởng trọng tâm, bao trùm toàn bộ bài thơ chính là tư tưởng “Đất nước của nhân dân”
Giá trị nghệ thuật
– Giọng thơ trữ tình, chính trị, cảm xúc sâu lắng và thiết tha
– Chất liệu văn hóa, văn học dân gian được vận dụng nhuần nhị, sáng tạo
Dàn ý phân tích tác phẩm Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm
I. Mở bài
Giới thiệu sơ lược về tác giả Nguyễn Khoa Điềm, tiểu sử, các tác phẩm nổi bật, và phong cách sáng tác của ông.
Giới thiệu tác phẩm Trường ca Mặt đường khát vọng và đoạn trích Đất nước: hoàn cảnh ra đời, nội dung chủ yếu và ý nghĩa tác phẩm trong bối cảnh lịch sử.
II.Thân bài
Đất nước trong sự gần gũi, bình dị, phản ánh nhiều mặt của cuộc sống
Nguồn gốc của đất nước:
Đất nước hình thành từ những câu chuyện dân gian đầy màu sắc.
Đất nước được tạo dựng từ những phong tục truyền thống đậm đà bản sắc dân tộc: hình ảnh ăn trầu, búi tóc.
Đất nước lớn lên qua các cuộc đấu tranh dựng nước và giữ nước của ông cha.
Đất nước còn gắn liền với quá trình lao động, sản xuất của tổ tiên: “cái kèo cái cột thành tên”, “một nắng hai sương”.
Nhìn từ góc độ của tác giả, đất nước không chỉ là một địa lý mà là sự kết tinh từ văn hóa, lịch sử và truyền thống của dân tộc.
Trích đoạn” Đất nước”
Định nghĩa về đất nước:
Tác giả sáng tạo cách nhìn riêng khi phân biệt rõ hai yếu tố đất và nước, từ đó cảm nhận về không gian đất nước một cách độc đáo.
Đất nước là nơi gắn bó với mỗi cá nhân, là nơi của những kỷ niệm thân thương: nơi hẹn hò, nơi đến trường, nơi sinh hoạt hằng ngày.
Không gian đất nước rộng lớn và bao la, có rừng vàng biển bạc.
Đất nước là nơi sinh tồn và phát triển của cộng đồng dân tộc.
Thời gian lịch sử của đất nước: đất nước trải dài qua các thời kỳ, từ quá khứ đến hiện tại và tương lai.
Suy tư về trách nhiệm của mỗi cá nhân đối với đất nước: mỗi người cần có trách nhiệm, góp phần xây dựng và bảo vệ đất nước.
Tác phẩm khắc họa đất nước với sự gần gũi, thiêng liêng và trường tồn, mở ra một tầm nhìn về đất nước xuyên suốt thời gian và không gian.
Tư tưởng sâu sắc: Đất nước của nhân dân
Thiên nhiên của đất nước: không phải là sản phẩm ngẫu nhiên của tạo hóa, mà là một phần gắn bó máu thịt với con người, được xây dựng qua các thế hệ:
Tình yêu và sự gắn bó thủy chung: núi Vọng Phu, hòn Trống Mái.
Lịch sử chiến đấu bảo vệ đất nước: hình ảnh Thánh Gióng.
Cội nguồn thiêng liêng: đất tổ Hùng Vương.
Truyền thống hiếu học: núi Bút, non Nghiên.
Những hình ảnh đất nước tươi đẹp, từ con cóc, con gà đến hình ảnh cuộc sống đời thường.
Các cuộc di dân, khai phá đất nước.
Lịch sử 4000 năm của dân tộc: được viết nên bởi mồ hôi và xương máu của nhân dân:
Họ là những con người bình dị nhưng luôn mang trong mình lòng yêu nước, vừa lao động, vừa chiến đấu.
Tác giả nhấn mạnh những người dân vô danh làm nên lịch sử và khẳng định vai trò quan trọng của từng cá nhân trong công cuộc dựng nước.
Nhân dân là người sáng tạo và bảo vệ giá trị vật chất, tinh thần cho đất nước: từ những truyền thống, văn hóa như “truyền hạt lúa”, “truyền lửa”, “truyền giọng nói”, cho đến việc lưu giữ những tên làng, tên xã.
Tư tưởng cốt lõi: “Đất nước này là đất nước của nhân dân”. Đất nước ấy, trong thơ Nguyễn Khoa Điềm, là đất nước của yêu thương, của công sức, và của những chiến đấu không ngừng nghỉ.
Trích đoạn” Đất nước”
Ý nghĩa tư tưởng và nghệ thuật của tác phẩm
Nội dung: Tác phẩm mở ra một cách nhìn độc đáo về đất nước, qua nhiều góc độ khác nhau như văn hóa, lịch sử, địa lý… Qua đó, làm nổi bật tư tưởng “Đất nước của nhân dân”.
Nghệ thuật: Giọng thơ trữ tình, chính trị đằm thắm, kết hợp với cảm xúc dạt dào. Nguyễn Khoa Điềm sử dụng hình ảnh, yếu tố văn học dân gian để làm nổi bật các giá trị của đất nước.
III. Kết bài
Khẳng định giá trị của đoạn trích:
Về nội dung: Đoạn thơ thể hiện một cái nhìn mới mẻ, sâu sắc về đất nước, làm nổi bật tư tưởng “Đất nước của nhân dân”.
Về nghệ thuật: Tác phẩm sử dụng giọng điệu trữ tình chính trị, ngập tràn cảm xúc, kết hợp với hình ảnh đẹp đẽ, ấn tượng.
Bài học cho thế hệ trẻ: Đất nước là sự gắn bó thân thiết và gần gũi trong đời sống hằng ngày. Chính vì vậy, mỗi người cần thể hiện lòng yêu nước bằng hành động, dù là nhỏ nhất.
Một số nhận định hay về tác phẩm Đất Nước
Đất nước trong thơ Nguyễn Khoa Điềm không chỉ là sự hòa quyện của những hình ảnh gần gũi, thân thương, mà còn phản ánh sự liên kết giữa quá khứ, hiện tại và tương lai của mỗi người Việt Nam. Đất nước ấy được khắc họa trong không gian và thời gian, lịch sử và văn hóa, là sự kết tinh của những giá trị tinh thần và vật chất mà nhân dân đã dày công xây dựng. Nguyễn Khoa Điềm thể hiện một tầm nhìn rộng lớn và sâu sắc về đất nước, trong đó lòng yêu nước chính là tình yêu đối với nhân dân – những người đã làm nên lịch sử, tạo dựng văn hóa và bảo vệ lãnh thổ. Chính từ những trải nghiệm và suy tư ấy, nhà thơ đã khẳng định một chân lý vững vàng: “Đất nước của nhân dân”, một tư tưởng xuyên suốt trong nhiều sáng tác của ông. Vũ Quần Phương từng nhận xét rằng tiếng thơ của Nguyễn Khoa Điềm không chỉ là tiếng nói của tuổi trẻ trong cuộc chiến tranh mà còn là lời kêu gọi tha thiết: hãy yêu đất nước, vì “Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình.”
Nguyễn Khoa Điềm viết nên những câu thơ này với tất cả những trải nghiệm sâu sắc của một người thanh niên tham gia vào phong trào đấu tranh của giới trẻ miền Nam. Thơ ông phản ánh tâm tư, nhiệt huyết và tinh thần công dân của thế hệ trẻ trong thời kỳ đất nước còn chiến tranh. Những vần thơ ấy không chỉ là sự thể hiện tâm huyết của cá nhân mà còn là lời đáp cho câu hỏi về sự trường tồn của đất nước. Chính những con người, với lý tưởng sống cao đẹp và trách nhiệm đối với đất nước, đã làm nên một đất nước bất tử, góp phần bảo vệ và phát triển cho tương lai trường tồn của dân tộc. (Lê Văn Huân)
Sự khác biệt trong cách thể hiện hình ảnh đất nước giữa Nguyễn Khoa Điềm và Nguyễn Đình Thi có thể thấy rõ: Nếu trong thơ Nguyễn Đình Thi, đất nước được miêu tả với những hình ảnh hào hoa, kiêu hãnh, tràn đầy sức sống và lãng mạn, thì trong thơ Nguyễn Khoa Điềm, đất nước lại hiện lên không chỉ qua vẻ đẹp bề ngoài mà còn qua sự giàu có về văn hóa, qua sức mạnh của chân lý và tinh thần nhân dân.
Nguyễn Khoa Điềm đặc biệt thành công trong việc sử dụng chất liệu văn hóa dân gian. Dù chỉ qua một số câu thơ ngắn gọn, nhưng ông đã khéo léo đưa vào đó những hình ảnh và hình tượng phong phú, phản ánh sâu sắc các yếu tố văn hóa dân tộc. Thơ ông không chỉ giàu chất gợi hình mà còn dễ dàng gợi mở cảm xúc và liên tưởng, khiến cho đất nước trong mắt mỗi người trở nên thân thuộc, gần gũi, vừa mang đậm tính dân tộc lại vừa có sức vang vọng mạnh mẽ.
Với Nguyễn Khoa Điềm, đất nước không chỉ là một ý niệm thiêng liêng, mà còn là một thực thể hiện hữu cụ thể, rõ ràng và thân thuộc. Ông chia sẻ rằng, để thể hiện hình ảnh đất nước một cách giản dị, gần gũi, đó chính là cách để đi vào lòng người. Những vần thơ của ông không hề lặp lại những hình ảnh đã có, mà luôn mang đến một cái nhìn tươi mới, độc đáo. Chính vì vậy, đất nước trong thơ Nguyễn Khoa Điềm không chỉ là một khái niệm trừu tượng mà đã được “thấm đẫm” qua từng cá nhân, qua môi trường gia đình, qua thế giới tinh thần và vật chất mà mỗi người sinh sống.