Bài thơ Đất nước Nguyễn Khoa Điềm được viết trong bối cảnh cuộc kháng chiến chống Mỹ. Là một trong những tác phẩm tiêu biểu của văn học cách mạng. Được sáng tác vào năm 1971, bài thơ này là một phần trong tập thơ “Mặt đường khát vọng”. Khám phá chi tiết tác phẩm trong bài viết dưới đây.
Contents
Tác giả, tác phẩm
Tác giả
Nguyễn Khoa Điềm, sinh năm 1943 tại thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên – Huế, là một trong những tên tuổi tiêu biểu của thế hệ nhà thơ trẻ trong giai đoạn chống Mỹ.
Phong cách sáng tác của Nguyễn Khoa Điềm đặc trưng bởi sự kết hợp giữa cảm xúc sâu sắc và suy tư tinh tế của một trí thức, thể hiện tình yêu và sự trăn trở về đất nước, con người Việt Nam.
Một số tác phẩm nổi bật của ông gồm: Đất ngoại ô (thơ, 1972), Mặt đường khát vọng (trường ca, 1974), Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (thơ, 1986), Thơ Nguyễn Khoa Điềm (tuyển chọn, 1990), và Cõi lặng (thơ, 2007).
Tác phẩm
Đoạn thơ Đất nước (phần đầu của chương V trong trường ca) là một trong những tác phẩm đặc sắc về chủ đề đất nước trong văn học Việt Nam hiện đại.
Thông tin về tác giả tác phẩm Đất nước- Nguyễn Khoa Điềm
Hướng dẫn soạn bài Đất nước Nguyễn Khoa Điềm
Câu 1: SGK Ngữ văn tập 1 trang 122
Bố cục: Bài thơ chia thành 2 phần rõ rệt:
Phần 1 (từ đầu đến “Làm nên đất nước muôn đời”): Tác giả khám phá và cảm nhận những vẻ đẹp mới mẻ của đất nước, mang đến cái nhìn sâu sắc và gần gũi về quê hương.
Phần 2 (từ “còn lại”): Tác giả đi sâu vào khai thác tư tưởng chủ đạo “Đất nước của nhân dân”, nhấn mạnh vai trò và sự đóng góp của nhân dân trong việc tạo dựng và phát triển đất nước.
Trình tự mạch suy nghĩ và cảm xúc của tác giả: Từ những cảm nhận phong phú về đất nước qua các phương diện khác nhau, Nguyễn Khoa Điềm dần lý giải cái nhìn của mình về đất nước, làm nổi bật tư tưởng “Đất nước của nhân dân”. Tất cả được thể hiện rõ nét trong việc xác định vai trò của nhân dân trong việc tạo dựng nên một đất nước vĩ đại.
Câu 2: (Trang 122)
Cảm nhận về hình ảnh đất nước trong phần đầu của đoạn trích:
Trích đoạn Đất nước
Khám phá của Nguyễn Khoa Điềm về cội nguồn đất nước: Nhà thơ lần lượt tìm kiếm và khai mở những dấu vết của đất nước qua những hình ảnh giản dị nhưng sâu sắc. Đất nước hiện diện trong những câu chuyện cổ mà mẹ thường kể, từ miếng trầu bà ăn đến hình ảnh tre làng dùng để đánh giặc. Đất nước còn gắn liền với những thói quen, tập tục như tóc mẹ bới sau đầu, với tình yêu thương của cha mẹ, và những chi tiết bình dị trong sinh hoạt của nhân dân lao động như cái kèo, cái cột, hạt gạo…
→ Đất nước hiện lên vừa mộc mạc, gần gũi, vừa thiêng liêng và cao cả. Những khám phá của Nguyễn Khoa Điềm mang đến một cái nhìn mới mẻ và đầy tình cảm về đất nước – nơi có sự giao thoa giữa cái bình dị hàng ngày và cái vĩnh cửu.
Khám phá của Nguyễn Khoa Điềm về khái niệm đất nước:
Đất nước không chỉ là không gian vật lý mà còn là nơi tình yêu đôi lứa nở hoa.
Đất nước là nơi sinh tồn của nhân dân, là nơi đoàn tụ của mọi người, là nơi chim về, là nơi rồng cư trú.
Đất nước còn được khắc họa qua thời gian lịch sử, gắn liền với những huyền thoại, như truyền thuyết Lạc Long Quân và Âu Cơ, mang lại hình ảnh một đất nước giản dị, dễ mến nhưng cũng lấp lánh sắc màu huyền thoại.
Trách nhiệm của mỗi cá nhân đối với đất nước:
Ở hiện tại: Tác giả khẳng định rằng trong mỗi chúng ta, dù là anh hay em, đều có một phần của đất nước, đất nước hòa nhập vào dòng máu của mỗi người.
Hướng về tương lai: “Mai này con ta lớn lên… ngày tháng mơ mộng” – niềm hy vọng về thế hệ mai sau tiếp nối, gìn giữ và phát triển đất nước.
→ Qua đó, tác giả gửi gắm một cái nhìn lạc quan và đầy trách nhiệm đối với tương lai đất nước, nhấn mạnh vai trò của mỗi cá nhân trong việc bảo vệ và xây dựng quê hương.
Câu 3: (Trang 122)
Tư tưởng “Đất nước của nhân dân” trong bài thơ:
Trích đoạn Đất nước
Nhân dân góp phần làm phong phú thêm đất nước:
Nguyễn Khoa Điềm mang đến một cái nhìn mới mẻ về những danh lam thắng cảnh.
Các danh thắng này, trải dài khắp ba miền Bắc – Trung – Nam, không chỉ đẹp về mặt tự nhiên mà còn chứa đựng vẻ đẹp lịch sử, văn hóa và tư tưởng của dân tộc.
Những hình ảnh thiên nhiên kỳ vĩ của đất nước trở nên sống động và huyền bí nhờ những câu chuyện dân gian, những truyền thuyết đã thêu dệt lên chúng một lớp áo huyền thoại đầy sắc màu.
Nhân dân là những người tạo nên lịch sử:
Nhân dân không chỉ là những người hùng thầm lặng mà còn là những con người rất đỗi bình dị.
Cảm xúc cao trào về đất nước của nhân vật trữ tình được khắc họa rõ nét qua câu khẳng định mạnh mẽ:
“Đất nước này là Đất Nước của nhân dân”
Câu thơ này nhấn mạnh một lần nữa rằng nhân dân chính là linh hồn, là cội nguồn của đất nước. Cụm từ “Đất nước của nhân dân” được lặp lại, như một sự khẳng định sâu sắc về tư tưởng ấy.
Vai trò của đất nước và nhân dân đối với thế hệ trẻ:
Nguyễn Khoa Điềm tin tưởng vào sức mạnh và trách nhiệm của thế hệ trẻ, hy vọng rằng họ sẽ tiếp bước gìn giữ và xây dựng đất nước ngày càng tươi đẹp hơn.
Từ đó, tác giả khẳng định niềm tin vào tương lai tươi sáng của đất nước, được chắp cánh bởi những con người bình dị mà vĩ đại – nhân dân.
Câu 4: (Trang 122)
Trong đoạn trích Đất Nước, Nguyễn Khoa Điềm đã khéo léo sử dụng nhiều yếu tố văn học và văn hóa dân gian, từ ca dao, tục ngữ đến truyền thuyết, phong tục,…
Những chất liệu này, khi được đưa vào bài thơ, không chỉ được giữ nguyên mà còn được nhà thơ sáng tạo lại, tạo ra một sự kết hợp giữa cảm giác quen thuộc và mới lạ. Ví dụ như hình ảnh “Con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc” hay “Yêu em từ thuở trong nôi”… những mô típ và hình ảnh này mang đậm ảnh hưởng của văn học dân gian, như “ngày xửa ngày xưa”, “gừng cay muối mặn”, nhưng đã được tái hiện một cách đầy sinh động và sáng tạo.
→ Tác dụng: Nhờ vào việc sử dụng các yếu tố dân gian này, tác giả đã mở ra một không gian nghệ thuật đặc biệt, mang đậm không khí của ca dao, truyền thuyết, nhưng vẫn phảng phất màu sắc hiện đại, tạo nên một giọng điệu vừa lãng mạn vừa sâu lắng, đưa người đọc vào một thế giới đẹp đẽ, đầy cảm xúc.
Giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật bài thơ Đất nước Nguyễn Khoa Điềm
Giá trị nội dung
Đất Nước được tác giả cảm nhận và thể hiện qua nhiều khía cạnh khác nhau, từ văn hóa, lịch sử đến địa lý, thời gian và không gian của đất nước. Bài thơ không chỉ khắc họa vẻ đẹp của đất nước mà còn đề cập đến trách nhiệm của mỗi thế hệ, đặc biệt là thế hệ trẻ đối với sự phát triển của đất nước.
Một trong những điểm nổi bật trong bài thơ chính là cái nhìn mới mẻ về đất nước với tư tưởng cốt lõi “Đất nước của nhân dân”. Đất nước không chỉ là lãnh thổ mà còn là sự hội tụ của biết bao công sức, khát vọng và tình yêu thương của nhân dân. Chính nhân dân đã tạo nên đất nước.
Giá trị nghệ thuật Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm
Nguyễn Khoa Điềm lựa chọn thể thơ tự do, không bị ràng buộc bởi quy tắc về số lượng câu chữ. Điều này tạo ra sự phóng khoáng, tự do trong bài thơ, đồng thời giúp dòng cảm xúc được thể hiện một cách tự nhiên, mạnh mẽ.
Bên cạnh đó, tác giả khéo léo sử dụng các chất liệu văn hóa dân gian, từ phong tục tập quán của nhân dân đến các thể loại dân gian như ca dao, dân ca, truyền thuyết, sự tích… Tuy không trích nguyên văn mà chỉ lồng ghép một số từ ngữ quen thuộc, tác giả vẫn khiến người đọc nhận ra ngay những thi liệu dân gian ấy.
Giọng thơ của Nguyễn Khoa Điềm vừa trữ tình, vừa chính luận, kết hợp hài hòa giữa cảm xúc mãnh liệt và suy tư sâu sắc của một trí thức về đất nước và con người Việt Nam.
Lời kết:
Bài thơ “Đất nước” được đánh giá là một trong những tác phẩm có giá trị lớn, phản ánh sâu sắc tình yêu nước, niềm tự hào dân tộc, cũng như lòng quyết tâm bảo vệ độc lập tự do của đất nước.